Εδώ και αρκετά χρόνια, κυρίως στη δημοσιογραφική γλώσσα (ο Ευαγγελάτος, ας πούμε, του δίνει και καταλαβαίνει) χρησιμοποιείται συχνά η έκφραση «διαβάζω πίσω απ’ τις γραμμές». Αν καταλαβαίνω καλά, σημαίνει «αντιλαμβάνομαι όσα ένα κείμενο υπονοεί αλλά δεν λέει ρητά», «εντοπίζω τις κρυμμένες σκοπιμότητες μιας δήλωσης» και τα όμοια.
Η έκφραση είναι ασφαλώς τροποποίηση της αγγλικής «to read between the lines», η οποία έχει λίγο πολύ το ίδιο νόημα: «to discover a meaning or purpose not obvious or explicitly expressed in a piece of writing», ερμηνεύει το έγκυρο Oxford English Dictionary.
Η αγγλική έκφραση έχει την αρχή της στην παλιά (μεσαιωνική) συνήθεια να υπομνηματίζουν ελληνικά, κυρίως, κείμενα γράφοντας τα λατινικά ερμηνεύματα των λέξεων στα διάστιχα των χειρογράφων. Επειδή, όπως είναι γνωστό, τα ελληνικά στη Δύση ήταν γλώσσα ελάχιστα γνωστή, οι δάσκαλοι φρόντιζαν κάποτε, για να διευκολύνουν τους μαθητές τους, να σημειώνουν πάνω από κάθε ελληνική λέξη τη λατινική μετάφρασή της. Όποιος λοιπόν διάβαζε αυτόν τον λατινικό τυφλοσούρτη ήταν σε θέση να κατανοήσει το ελληνικό κείμενο καλύτερα από κάποιον που αγνοούσε τα διάστιχα ερμηνεύματα. Κυριολεκτικά λοιπόν έπρεπε να διαβάζει κανείς «ανάμεσα από τις γραμμές», δηλαδή τις αράδες του χειρογράφου, αν ήθελε να καταλαβαίνει σε βάθος τα γραφόμενα.
Ρίξτε μια ματιά σ’ αυτό το ενδιαφέρον παράδειγμα:
Codex Boernerianus, f12 (Προς Ρωμαίους Επιστολή)
Βλέπουμε ότι όλες οι λέξεις του ελληνικού κειμένου (της Προς Ρωμαίους επιστολής του Παύλου) συνοδεύονται από λατινικά ερμηνεύματα σημειωμένα στο διάστιχο: το θελήματι εξηγείται με το voluntate, το γαρ με το enim, το ιδ(ε)ιν με το videre, το πνευματικόν με το spirituale και ούτω καθεξής.
Σήμερα, εννοείται, η ιστορία της έκφρασης to read between the lines έχει ξεχαστεί: κανένας απ’ όσους τη μεταχειρίζονται δεν σκέφτεται, φυσικά, τις lines των μεσαιωνικών χειρογράφων και τα ερμηνεύματα που παρεμβάλλονταν between the lines. Εύλογα λοιπόν στην ελληνική εκδοχή της έκφρασης το «ανάμεσα απ’ τις γραμμές» αντικαταστάθηκε με το «πίσω απ’ τις γραμμές», που παραπέμπει, εικάζω, στα υπόρρητα νοήματα και στις κρυμμένες σκοπιμότητες που βρίσκονται «πίσω» από όσα ρητώς λέγονται. Γιαυτό νομίζω ότι η έκφραση θα πρέπει να θεωρηθεί ψευδοαγγλισμός ή, τελοσπάντων, αγγλισμός διασκευασμένος.
Ο ΤΙΠΟΥΚΕΙΤΟΣ ΞΑΝΑΧΤΥΠΑ 
«…να σημειώνουν πάνω από κάθε ελληνική λέξη τη λατινική μετάφρασή της.»
Το μεταφρασμένο κείμενο διαβαζόταν κανονικά ή έπρεπε να ξέρεις και λίγα ελληνικά μαζί;
«πίσω απ’ τις γραμμές»
Και «…πίσω απο τις λέξεις…»
AA: Τα λατινικά μεταφράσματα ήτανε τυφλοσούρτης: σκοπό είχανε να βοηθήσουνε τα μαθητούδια που πάσκιζαν να καταλάβουνε το ελληνικό κείμενο. Επομένως, το ελληνικό κείμενο ήταν ο άξονας της μελέτης· το λατινικό λειτουργούσε υποβοηθητικά.
Πρακτικό. Αντίστοιχο των οκουριγκάνα στην Ιαπωνία, που γράφουν την προφορά των ιδεογραμμάτων είτε στα λατινικά, είτε στο ιαπωνικό αλφάβητο για μικρά παιδιά και ξένους. Δεν ήξερα ότι η μέθοδος αυτή χρησιμοποιούνταν και στην Ευρώπη!
Evan T: Κοίτα να δεις τι μαθαίνω; 🙂
entre les lignes