ΩΔΗ ΣΤΟ ΝΤΟΥΕΤΟ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ

Πάνε πεντέμιση χρόνια, υπομονετικοί μου αναγνώστες, που σας είχα φιλέψει ένα βρομόστομο ανοσιούργημα του αγαπημένου μου Κάτουλλου. Τα ‘φερε έτσι η τύχη, και ο Κάτουλλος ξαναέγινε επίκαιρος, όχι όμως (φευ) για τον αθυρόστομο ερωτισμό του, αλλά για την αδίσταχτη πολιτική του σάτιρα.

Στο 57ο ποίημα του Corpus Catullianum, ο ποιητής μας τα βάζει με δύο επιφανείς πολιτικές και στρατιωτικές φυσιογνωμίες του καιρού του: τον Ιούλιο Καίσαρα (ναι, τον γνωστό) και τον λιγότερο γνωστό Μαμούρρα. Αυτός ανήκε στη ρωμαϊκή τάξη των ιππέων —ήταν δηλαδή πλούσιος (με εισόδημα πάνω από 50,000 δηνάριους) και με κοινωνική επιφάνεια— και καταγόταν από την παραθαλάσσια πόλη Formiae, ΝΑ της Ρώμης, προς την κατεύθυνση της Νάπολης.

Αυτός ο Μαμούρρας (αγνώστων λοιπών στοιχείων) ήταν επικεφαλής του Μηχανικού (praefectus fabrum) κατά την εκστρατεία του Καίσαρα στη Γαλατία από το 58 π.Χ. κι έπειτα. Φαίνεται πως ήταν ικανότατος μηχανικός — κατασκεύασε, για παράδειγμα, στον Ρήνο μια γέφυρα μήκους 450 μέτρων μέσα σε μόλις δέκα μέρες. Βέβαια, τους πολέμους οι Ρωμαίοι δεν τους έκαναν για την ψυχή της μάνας τους, και ο Μαμούρρας δεν ήταν εξαίρεση: από τη γαλατική εκστρατεία έγινε τόσο πλούσιος, που προκάλεσε σκάνδαλο στη Ρώμη (η βίλα του σε έναν από τους εφτά λόφους της αιωνίας πόλης ήταν διαβόητη για την εξωφρενική χλιδή της). Θα πρέπει να συμμετείχε μαζί με τον Καίσαρα και στην εισβολή της Βρετανίας το 55 π.Χ., όπου ασφαλώς θα αύξησε ακόμα περισσότερο την ήδη τεράστια προσωπική του περιουσία.

Το ντουέτο Καίσαρα και Μαμούρρα θα πρέπει λοιπόν να συζητιόταν πολύ στη Ρώμη εκεί στα μισά του πρώτου αιώνα π.Χ. Δεν θα μπορούσε βέβαια να ξεφύγει από την ανελέητη πένα του Κάτουλλου. Απολαύστε υπεύθυνα:

Catull. LVII
Pulcre convenit improbis cinaedis,
Mamurrae pathicoque Caesarique.
nec mirum: maculae pares utrisque,
urbana altera et illa Formiana,
impressae resident nec eluentur:
morbosi pariter, gemelli utrique,
uno in lecticulo erudituli ambo,
non hic quam ille magis vorax adulter,
rivales socii puellularum.
pulcre convenit improbis cinaedis.

Ωραία που ταιριάξαν οι αδερφούλες
οι ξεκωλιάρες: ο Μαμούρρας και ο Καίσαρ!
Έχουνε, βλέπεις, το ίδιο σκουλαμέντο:
μόνο που κείνος τ’ άρπαξε στην πόλη,
στην εξοχή ο άλλος. Σαν σφραγίδα
τους έχει στιγματίσει κι ούτε φεύγει.
Στην ίδια αρρώστια, δίδυμοι, κι οι δυο τους,
στο ίδιο κρεβατάκι στριμωγμένοι,
γραμματιζούμενοι· κι ο ένας με τον άλλον
ποιος θα στρηνιάσει στα γεμάτα παραβγαίνουν:
συνεταιράκια, κι ανταγωνιστές για τα κορίτσια.
Ωραία που ταιριάξαν οι αδερφούλες!

Πρώτα απ’ όλα, λίγα λεξιλογικά. Στη μετάφρασή μου δεν θέλησα να αποφύγω μερικές λέξεις σπάνιες, πεπαλαιωμένες ή διαλεκτικές. Το σκουλαμέντο είναι το αφροδίσιο νόσημα, κυρίως η βλεννόρροια. Όσο για το στρηνιώ, αυτό είναι ρήμα αρχαίο, που το βρίσκουμε ήδη στους κωμωδιογράφους του 4ου αιώνα π.Χ., αλλά σήμερα επιβιώνει, όσο ξέρω, μόνο στα κυπριακά. Σημαίνει «διακατέχομαι από έντονη ερωτική επιθυμία» (εξ ου και η ενδιαφέρουσα παροιμιώδης φράση της κυπριακής: «Την ώρα που στρηνιώ να γαμηθώ, όι την ώρα πον να ποκάτσω», δηλαδή «άντρα θέλω, τώρα τόνε θέλω»).

Επιστροφή στο ανοσιούργημα τώρα. Επειδή τον Κάτουλλο τον ενδιαφέρει η άγρια σάτιρα, ο άνευ ορίων δημόσιος εξευτελισμός, δεν πολυνοιάζεται αν οι κατηγορίες που εκσφενδονίζει είναι πιστευτές ή έστω συμβατές μεταξύ τους. Έτσι, στους πρώτους στίχους ο Καίσαρ και ο Μαμούρρας είναι «αδερφούλες … ξεκωλιάρες» (cinaedi … pathico), ενώ στο τέλος του ποιήματος παρουσιάζονται, αντιφατικά, σαν «ανταγωνιστές για τα κορίτσια» (rivales … puellularum). Άλλωστε, και η ίδια η κατηγορία της ομοφυλοφιλίας μπορεί να είναι απλώς κοινός τόπος της σάτιρας και να μην έχει οποιαδήποτε σχέση με την πραγματικότητα: η στενή πολιτική σχέση των δύο και οι κοινές τους επιδιώξεις μεταφράζονται, στη γλώσσα του σκώμματος, σε στενή ερωτική σχέση. Τίποτα το περίεργο εδώ, αυτά τα πράματα είναι και σήμερα ψωμοτύρι στην επιθεώρηση. Και για ένα άλλο, πιο πρόσφατο πολιτικό ντουέτο έγραψαν οι εφημερίδες ότι από one-night stand κατέληξε σε σχέση. Πάντως, ο Μαμούρρας πρέπει να ξεχείλιζε από τεστοστερόνη, αν έχει κάποια βάση το παρατσούκλι που του κολλάει σε άλλα ποιήματά του ο Κάτουλλος: Mentula, δηλαδή Το Καυλί.

Το «σκουλαμέντο» (maculae, δηλαδή στίγματα), λέει ο Κάτουλλος, το άρπαξαν οι δύο άντρες σε διαφορετικά μέρη: στην πόλη (Ρώμη) ο Καίσαρ, στην εξοχή ο Μαμούρρας. Με το γενικόλογο «στην εξοχή» μεταφράζω το Formiana του Κάτουλλου — το οποίο βέβαια είναι υπαινιγμός στις Formiae, στον τόπο καταγωγής του Μαμούρρα. Με άλλα λόγια, τακιμιάσαν ο πρωτευουσιάνος και ο πλούσιος επαρχιώτης.

Τέλος, η πλάκα που κάνει ο Κάτουλλος με τις λογοτεχνικές φιλοδοξίες του ντουέτου («στο ίδιο κρεβατάκι στριμωγμένοι, | γραμματιζούμενοι») μπορεί και να έχει βάση στην πραγματικότητα: ο Καίσαρας είναι, βέβαια, γνωστός για τα Υπομνήματά του σχετικά με τον πόλεμο στη Γαλατία και τον ρωμαϊκό εμφύλιο. Αλλά και ο Μαμούρρας φαίνεται πως είχε βάλει χέρι στην ποίηση: στο ποίημα 105 ο Κάτουλλος τον παρουσιάζει να ανεβαίνει τον Παρνασσό, ενώ οι Μούσες προσπαθούν να τον αποδιώξουν με διχαλωτές τσουγκράνες.

Αυτά τα λίγα, λοιπόν, για τα διεφθαρμένα ντουέτα του πρώτου αιώνα π.Χ. Ας είναι καλά ο Κάτουλλος, μπορούμε κι εμείς τώρα να βγάλουμε το άχτι μας για όποιο άλλο Ντουέτο της Διαφθοράς θέλουμε.

Advertisement