Posted in Χωρίς κατηγορία on 23 Οκτωβρίου, 2007| 1 Comment »
Επειδή το μπλογκ λείπει για δουλειές (άσε που δεν έχει έμπνευση), καταφεύγει στην εύκολη λύση: ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ! Επειδή όμως σέβεται τον εαυτό του, αντιγράφει μόνο από τους μαιτρ. Αν σας άνοιξε η όρεξη με τα λίγα σχολαστικά που έγραφα τις προάλλες για τα καμώματα της (νεο)καθαρεύουσας, τότε κοιτάξτε οπωσδήποτε αυτό αλλά και αυτό για μιαν εξαιρετική ιστορική θεώρηση του ζητήματος από έναν κατεξοχήν γνώστη του θέματος.
Καλό (και απολαυστικό) διάβασμα!
Τιπούκειτος
Υ.Γ. Αιπυστρέφο αμαίσος
Posted in Χωρίς κατηγορία on 20 Οκτωβρίου, 2007| 11 Σχόλια »
Ένιωσα ευχάριστη έκπληξη όταν διαπίστωσα ότι το σχόλιό μου για το «πόσω/πόσο μάλλον», και για τις πολιτικές χρήσεις της ορθογραφίας, δεν πέρασε απαρατήρητο. Ευχαριστώ από καρδιάς (με χρονολογική σειρά) τους Στέλιο Φραγκόπουλο, Θεόδωρο Μωυσιάδη, Νίκο Σαραντάκο και Γιάννη Χάρη για τις παρατηρήσεις τους. Οι περισσότεροι φαίνεται να συμφωνούν με τη διαπίστωσή μου — ο Ν.Σ. και ιδιαίτερα ο Γ.Χ. επαυξάνουν μάλιστα και υπερθεματίζουν. Η παρέμβαση του Θ.Μ. ήταν ωστόσο αντιρρητική. Σκέφτομαι λοιπόν πως θα είχε ενδιαφέρον να επανέλθω στο θέμα αναλυτικότερα και (κυρίως) σχολαστικότερα, για να δικαιώσω και το ψευδώνυμό μου.
Για να συνοψίσω την τοποθέτηση του Θ.Μ., η φράση πόσῳ μᾶλλον είναι «αυτούσιο αρχαίο κληροδότημα», με άλλα λόγια γλωσσικό απολίθωμα, που οφείλουμε να το διατηρήσουμε ως έχει. Ο Θ.Μ. παραθέτει μάλιστα τρία παραδείγματα (από τον Δημοσθένη, από το Κατά Ματθαίον ευαγγέλιο και από τον Ρωμανό τον Μελωδό), τα οποία αποδεικνύουν, κατά τη γνώμη του, ότι η έκφραση πόσῳ μᾶλλον είναι και πρέπει να παραμείνει αναλλοίωτη και απαράλλαχτη. Παρόμοιες φράσεις, παρατηρεί ο Θ.Μ., «καλό είναι να γράφονται ακριβώς όπως μας έρχονται από το παρελθόν.»
Ας μου επιτρέψει ο Θ.Μ. να επιμείνω ότι η υποτιθέμενη υπεροχή της γραφής «πόσῳ μᾶλλον» έναντι της «πόσο μάλλον» είναι απόρροια υπέρμετρου γλωσσικού συντηρητισμού ή καλύτερα υφολογικού ακκισμού. Κανείς βέβαια δεν αμφισβητεί ότι το «πόσῳ μᾶλλον» είναι έκφραση σχεδόν στερεότυπη στην αρχαία γραμματεία: το επιβεβαιώνουν τα παραδείγματα που παραθέτει ο Θ.Μ. Εμμένοντας όμως στην «ιστορική» ορθογράφηση της λέξης παραγνωρίζουμε δύο θεμελιώδεις παραμέτρους. Πρώτο, η «αιτιατική του μέτρου» χρησιμοποιείται ήδη στην κλασική γραμματεία, και μάλιστα στον Όμηρο· δεν είναι δηλαδή λιγότερο «νόμιμη» από τη «δοτική του μέτρου». Δεύτερο και κυριότερο, η «αιτιατική του μέτρου» είναι, όπως παρατηρούσα και στο προηγούμενο σχόλιό μου, η μόνη αποδεκτή στα νέα ελληνικά.
Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Ήδη στον Όμηρο «αιτιατική του μέτρου» χρησιμοποείται, παράλληλα με τη «δοτική του μέτρου», για επίταση του συγκριτικού βαθμού επιθέτου ή επιρρήματος (όπως δηλαδή στην περίπτωση του «πόσο μάλλον»). Παραδείγματα:
Ιλ. Β 239 μέγ᾽ ἀμείνονα φῶτα· Ψ 315 μέγ᾽ ἀμείνων· Τ 217 φέρτερος οὐκ ὀλίγον περ.
Θουκ. 8.6 παρὰ πολὺ μᾶλλον (εξ ου και το νεοελληνικό «πάρα πολύ»)
Ξενοφ. Απομν. 2.10.2 πολὺ τῶν οἰκετῶν χρησιμώτερος· Ανάβ. 7.2.20 ὀλίγον ὕστερον.
Τα παραδείγματα (μια και ο Θ.Μ. φαίνεται να αγαπά τις βιβλιογραφικές παραπομπές) είναι όλα από το θεμελιώδες έργο του Raphael Kühner, Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache (επεξεργασμένο από τον Bernhard Gerth), τόμ. 2.1 (Αννόβερο & Λιψία 1898) σελ. 26 & 315.
Πάει καλά ως εδώ: διαπιστώνουμε ότι πράγματι η «αιτιατική του μέτρου» είναι, ήδη στην αρχαία ελληνική γραμματεία, ισοδύναμη και ισότιμη με τη «δοτική του μέτρου». Δεν υπάρχει λοιπόν κανένας λόγος να προτιμήσουμε τη μία έναντι της άλλης. Ωστόσο, δεν επιχειρήσαμε ακόμη να αντικρούσουμε το βασικό επιχείρημα του Θ.Μ., σύμφωνα με το οποίο η έκφραση «πόσῳ μᾶλλον» είναι «αυτούσιο αρχαίο κληροδότημα», «απολίθωμα που ουδέποτε γράφτηκε πόσO μάλλον». Θα δούμε αμέσως ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι όπως τα παρουσιάζει ο Θ.Μ.
Πρώτα απ’ όλα, ο ισχυρισμός ότι η γραφή «πόσΟ μάλλον» δεν μαρτυρείται πουθενά είναι εσφαλμένος. Παραθέτω μερικά παραδείγματα που εντόπισα (όπως και ο Θ.Μ. τα δικά του, φαντάζομαι) χάρη στην ηλεκτρονική βοήθεια του Thesaurus Linguae Graecae.
Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ποιήματα ηθικά (PG 37, σ. 647 Migne):
Ἄρτοις τρέφονται πέντε μύριος λεώς·
Πόσον σὺ μᾶλλον, ἡ Θεοῦ παραστάτις;
Ιππόλυτος ο Ρώμης, Σχόλ. εις Δανιήλ 4.52.5
Εἰ γὰρ ὁ διάβολος πρὸς ὀλίγον ἔλαβεν ἐξουσίαν […] πόσον μᾶλλον ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ…
Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Βίος Βαρλαάμ και Ιωάσαφ (έκδ. Woodward & Mattingly, σ. 480):
καὶ πόσον σοῦ μᾶλλον τοῦ λογικοῦ συνετώτερόν ἐστι τὸ ἄλογον ζῷον;
Πρόκλος ο Νεοπλατωνικός, Εις Πλάτωνος Παρμενίδην, έκδ. V. Cousin, σ. 1167:
εἰ γὰρ τῆς πρώτης τριάδος τῶν νοητῶν ὕπαρξις πάσης ἐστιν ἐπέκεινα δυνάμεως καὶ πάσης ἐνεργείας, πόσον ἄρα μᾶλλον τὸ ἓν, τὸ πᾶσαν ὕπαρξιν ὑπεραῖρον κρεῖττον εἶναι θησόμεθα τοῦ ἐνεργεῖν.
Τέλος, όπως σωστά παρατήρησε ο Νίκος Σαραντάκος, το «πόσον μάλλον» απαντά (τουλάχιστον τρεις φορές) στη χυμώδη, σπαρταριστή δημοτική του (ψευδο)Σφραντζή.
Φοβάμαι όμως ότι εξάντλησα την υπομονή των αναγνωστών μου. Θα κλείσω αυτό το σημείωμα παρατηρώντας ότι η αρχή του «γλωσσικού απολιθώματος», την οποία επικαλείται ο Θ.Μ., δεν είναι ιερή αγελάδα. Όταν τα υποτιθέμενα γλωσσικά απολιθώματα μπορούν να αντικατασταθούν με ισότιμες δομές που αφομοιώνονται ευκολότερα στο κλιτικό ή συντακτικό σύστημα της νέας ελληνικής, τότε θα πρέπει αδίστακτα να υιοθετούνται. Οπωσδήποτε, η προσφυγή στο ιδεολόγημα του γλωσσικού απολιθώματος δεν μπορεί να χρησιμοποιείται για τη δικαιολόγηση και την επιβολή αρχαϊσμών, όπως το «πόσῳ μᾶλλον». Όλοι γνωρίζουμε, βέβαια, ότι η νεοελληνική έχει κληρονομήσει, θέλοντας και μη, πληθώρα αρχαϊσμών, πολλοί από τους οποίους έχουν πια αφομοιωθεί εντελώς ακόμη και από την καθομιλούμενη γλώσσα. Άλλο όμως αυτό και άλλο να θέλουμε να επαναφέρουμε με το στανιό ξεχασμένους αρχαϊσμούς, όπως το «πόσῳ μᾶλλον», φορώντας τους τον μανδύα του «γλωσσικού απολιθώματος».
Ταύτα και μένω. Θερμές ευχαριστίες και πάλι σε όσους με τίμησαν με τα σχόλιά τους. Χαιρετισμούς από το Τορόντο!
Τιπούκειτος
Posted in Χωρίς κατηγορία on 13 Οκτωβρίου, 2007| 19 Σχόλια »
Μικρό αλλά χαρακτηριστικό δείγμα της νεοκαθαρευουσιάνικης λαίλαπας που ρημάζει τα κείμενα όλο και περισσότερων δημοσιογράφων (ακόμα και στις λεγόμενες «προοδευτικές» εφημερίδες) είναι εκείνος ο ανυπόφορος ορθογραφικός ακκισμός, το «πόσω μάλλον», που νομιμοποιήθηκε εσχάτως, ελέω λεξικού Μπαμπινιώτη (λήμμα «μάλλον»). Όσο γνωρίζω, το λεξικό αυτό –που παρά την εξόφθαλμη προχειρότητα με την οποία έχει συνταχθεί είναι πια κάτι σαν ευαγγέλιο της νεοελληνικής– δεν καταδέχεται να αιτιολογήσει τη συγκεκριμένη ορθογραφία. Είναι όμως προφανές ότι το αχώνευτο «πόσω» υιοθετείται κατ’ αναλογία προς τη στερεότυπη έκφραση «πολλώ μάλλον». Η ορθογραφία υπογραμμίζει δηλαδή ότι το «πόσω» είναι (όπως θα έλεγαν οι σχολαστικοί φιλόλογοι των γυμνασιακών μου χρόνων) δοτική του μέτρου.
Πρόκειται βέβαια για οφθαλμαπάτη. Στη νέα ελληνική η αρχαία «δοτική του μέτρου» έχει αντικατασταθεί, κανονικά και με τον νόμο, από την αιτιατική. Λέμε δηλαδή «πολύ περισσότερο», «πολύ λιγότερο» εκεί που οι αρχαίοι ημών θα έλεγαν «πολλῷ μᾶλλον» ή «πολλῷ ἧττον». Κανένας βέβαια δεν τολμά να υποστηρίξει –τουλάχιστον όχι ακόμη– ότι πρέπει να λέμε και να γράφουμε «πολλώ περισσότερο» ή «πολλώ λιγότερο». Το «πόσω μάλλον» είναι λοιπόν αδικαιολόγητος, ανώφελος και, εν τέλει, ύποπτος αρχαϊσμός, που επιχειρεί να μπάσει την καθαρεύουσα από την πίσω πόρτα στον γραπτό μας λόγο. Η μόνη αποδεκτή ορθογραφία είναι «πόσο μάλλον», αφού η «αιτιατική του μέτρου» είναι η μόνη αποδεκτή στη νέα ελληνική.
Σχολαστική η παρατήρησή μου, το δίχως άλλο, σύμφωνα και με τον υπότιτλο αυτού του μπλογκ. Ωστόσο, με κάτι τέτοιες σχολαστικές λεπτομέρειες πασχίζουν οι γλωσσαμύντορες να υποδαυλίσουν τα ενοχικά, συμπλεγματικά σύνδρομα που κατατρύχουν πολλούς συνέλληνες απέναντι στην ίδια τη γλώσσα τους. Όταν η νεοκαθαρεύουσα επιχειρεί να εισβάλει ασυγκράτητη από την κεντρική πύλη, ένας τρόπος άμυνας είναι ίσως να της κλείσουμε τις κερκόπορτες.
Ο ΤΙΠΟΥΚΕΙΤΟΣ ΞΑΝΑΧΤΥΠΑ 