ΩΔΗ ΣΤΟ ΝΤΟΥΕΤΟ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ

Πάνε πεντέμιση χρόνια, υπομονετικοί μου αναγνώστες, που σας είχα φιλέψει ένα βρομόστομο ανοσιούργημα του αγαπημένου μου Κάτουλλου. Τα ‘φερε έτσι η τύχη, και ο Κάτουλλος ξαναέγινε επίκαιρος, όχι όμως (φευ) για τον αθυρόστομο ερωτισμό του, αλλά για την αδίσταχτη πολιτική του σάτιρα.

ΣΑΝ ΤΟ ΩΣ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΛΛΟ

Τον παλιό κακό καιρό, εκεί στα ογδοήκονταζ, όταν η νεοκαθαρεύουσα άρχιζε να σηκώνει κεφάλι, δήθεν σαν μειονοτική αντίδραση στην φτιαχτή δημοτική των Πασόκων (που ήταν πράγματι εκνευριστική), ορισμένοι γλωσσαμύντορες –θυμάμαι πρόχειρα τον Καλλιόρη και τον Τζανετάκο– έγραφαν ιερεμιάδες για γλωσσικά λάθη (αληθινά ή φανταστικά) που τα θεωρούσαν συμπτώματα γλωσσικού εκφυλισμού. Ένα από αυτά το ονόμαζαν «σανίτιδα», εννοώντας τη δήθεν παράχρηση του σαν στη θέση του «σωστού» ως. Το σαν, μας έλεγαν, δηλώνει αυστηρά παρομοίωση, σύγκριση ανάμεσα σε δύο μερικώς όμοια πράγματα· ενώ το ως ιδιότητα, αληθινή και παραδεκτή. Έτσι, πάντα σύμφωνα με τους γλωσσαμύντορες, ο γιατρός που έλεγε στον ασθενή του «Εγώ σαν γιατρός σου σε συμβουλεύω να κόψεις το τσιγάρο» αποποιούνταν αυτόχρημα την ιδιότητα του γιατρού: αν δεν ήθελε να τον ξωπετάξει ο Ιατρικός Σύλλογος, έπρεπε να λέει «Εγώ ως γιατρός σου…»

Το κόλπο έπιασε, κυρίως ανάμεσα στους δημοσιογράφους, στους οποίους ως γνωστόν αρέσουν οι λεπτές διακρίσεις, κι έτσι σήμερα το σαν έχει εξοβελιστεί από τα κείμενα των γραφιάδων που σέβονται τον εαυτό τους. Εννοώ ότι (όπως έχω γράψει και εδώ) κανένας πια δεν χρησιμοποιεί το σαν, ακόμα κι όταν (σύμφωνα με τους γλωσσαμύντορες) η χρήση του θα ήταν επιβεβλημένη. Για το θέμα έχει γράψει μερικά πολύ νόστιμα ο Νίκος Σαραντάκος στον «Δωδεκάλογο της νεοκαθαρεύουσας»:

Η τρίτη επικίνδυνη ασθένεια, εξίσου διαδεδομένη, είναι η γενικευμένη ωσεοπάθεια. Ο ασθενής αναπτύσσει αλλεργία στο «σαν», και το αντικαθιστά παντού με το «ως» ή, σε ήπια μορφή, με το «ωσάν». Στις βαρύτατες μορφές της, που δεν έχουν τεκμηριωθεί αρκετά, ο ασθενής μετονομάζει το Σαν Φραντσίσκο σε Ως Φραντσίσκο. Για την αντιμετώπιση της ασθένειας αυτής κάποιοι χορηγούν στους ασθενείς δισκία λεπτών διακρίσεων, τα οποία όμως η σύγχρονη έρευνα θεωρεί αναποτελεσματικά. Πάντως, όταν κάποιος οπαδός του γλαφυρού λόγου πει την πάτησα ως ζώον, μπορείτε να τον συγχαρείτε για την αυτογνωσία του.

Θυμήθηκα την παλιά τούτη συζήτηση σήμερα, διαβάζοντας (ναι, είμαι μαζοχιστής με τη βούλα) ένα άρθρο στο Βήμα για τα γεγονότα της Συρίας. Ο τίτλος του άρθρου συνδυάζει κομψεπίκομψα την ωσεοπάθεια με την πολυαγαπημένη μου κατάχρηση των εισαγωγικών:

ΟΗΕ: Οι καθεστωτικοί στη Συρία χρησιμοποιούν παιδιά ως «ασπίδες»

Από τη μιά, τρόμος μπροστά στο σαν, από την άλλη τρόμος μπροστά στη μεταφορά (horror metaphorae το έλεγα άλλοτε, δείτε κι εδώ): το αποτέλεσμα ήταν ένας τίτλος που δείχνει, εύγλωττα και επιγραμματικά, πόσο άτρωτη είναι η νεοκαθαρεύουσα στην ακαλαισθησία. Το μόνο που είχε να κάνει ο τιτλατζής ήταν να αντικαταστήσει εκείνο το αδικιωρισμένο το ως με ένα απλό και ωραίο σαν: αν μη τι άλλο, θα είχε ξεφορτωθεί και τα φριχτά εισαγωγικά του «ασπίδες».

ΜΑ ΤΟΝ ΛΑΤΡΕΥΩ ΚΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΩΣ ΜΟΥ, ΓΙΑΤ’ ΕΙΝΑΙ, ΒΛΕΠΕΙΣ, Ο ΕΑΥΤΟΣ ΜΟΥ

Έθεσεν εαυτόν αξιολάτρευτον εκτός εαυτών

Μέσα στον γενικότερο γλωσσικό σουσουδισμό που μας δέρνει (τι του λείπει του ψωριάρη…), εξέχουσα θέση κατέχει ο εαυτός. Εννοώ κυριολεκτικά την αυτοπαθή αντωνυμία, ιδιαίτερα στην αιτιατική ενικού, χωρίς μάλιστα οριστικό άρθρο — χρήση που οι εξαίρετοι έλληνες δημιοσιογράφοι τη θεωρούν, προφανώς, περιδιαγραμμάτου και της δίνουνε να καταλάβει. Εννοείται ότι στις περισσότερες περιπτώσεις προκύπτουν απολαυστικές ελληνικούρες όπως οι εξής:

1. «Δηλώνει δε ότι η Γερμανία πρέπει να θέσει εαυτόν ξεκάθαρα στην πλευρά του διεθνούς δικαίου» (είπαμε ότι πουλάει αντριλίκι η Καγκελάρια, αλλά όχι κι έτσι)

2. «Εκτός Παγκοσμίου Πρωταθλήματος έθεσε εαυτόν η Τσουρή» (να εύχεσαι, καημένε μου, να μη σε πετύχει η Τσουρή στο δρόμο)

3. «…με την εξαίρεση των τριών βουλευτών που έθεσαν εαυτόν εκτός κόμματος» (συλλογικότητα όμως αυτοί οι βουλευταί, ε; Τρεις νομάτοι, ένας εαυτός.)

4. «Οι φαρμακοποιοί δεν θεωρούν εαυτόν «κλειστό επάγγελμα»» (επίσης συλλογικότατοι και αλληλέγγυοι οι φαρμακοποιοί)

Να μην τα ξαναλέμε και γινόμαστε κουραστικοί: οι μεταξωτές αντωνυμίες θέλουν κι επιδέξιες πτώσεις (και αριθμούς). Άμα θες να μιλάς καθαρεύουσα, πρέπει να πεις «εκτός πρωταθλήματος έθεσε εαυτήν η Τσουρή», «των τριών βουλευτών που έθεσαν εαυτούς εκτός κόμματος», «οι φαρμακοποιοί δεν θεωρούν εαυτούς κλειστό επάγγελμα» και ούτω καθεξής. Αλλιώς, καλύτερα να λες «τον εαυτό της», «τον εαυτό τους» και τα λοιπά, όπως έμαθες με το γάλα της μάνας σου, δύσμοιρε δημιοσιογράφε και της υψιπέτιδος μούσης εραστά.

ΕΠΕΡΑΣΑΜ’ ΟΜΟΡΦΑ, ΟΜΟΡΦΑ, ΟΜΟΡΦΑ

Πήγε βολτίτσα στο 1ο Δημοτικό Αγίας Παρασκευής η Αννούλα, άκουσε τα αναπόφευκτα γιουχαΐσματα, δεν κατάλαβε γιατί την αποπαίρνουν αφού το Υπουργείο Χάριν Παιδιάς έχει εκπονήσει ολοκληρωμένο πρόγραμμα δράσεων και ηλεκτρονικό σχολείο και τέτοια, και στο τέλος απτόητη ευχήθηκε «σε όλα τα παιδιά καλή πρόοδο και μια όμορφη σχολική χρονιά».

Αυτό το «όμορφο» φοριέται πολύ τελευταίως, δεν είν’ έτσι; «Να περάσετε όμορφα», «να έχετε ένα όμορφο βράδυ», «με τον Βαγγέλη έχουμε μια πολύ όμορφη σχέση» και πάει λέγοντας. Μάλλον το «όμορφο» πάει να εκθρονίσει το «υπέροχο», που το είχαμε μέχρι πρότινος πιπίλα. Τώρα μάλιστα που έχει σφραγίδα εγκρίσεως από κοτζάμου Υπουργό Παιδείας, ποιος το πιάνει το «όμορφο». Τέτοια μεγαλεία ο αντίπαλός του, το «υπέροχο», ούτε στον ύπνο του δεν έβλεπε το καημένο!

ΑΠΩΛΕΣΑ ΤΟ ΝΥΧΙ ΜΟΥ, ΦΤΟΥ ΡΕ Γ*Μ* ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΜΟΥ

Πάλι η λατρεμένη μου Ελευθεροτυπία μού δίνει αφορμή για γκρίνια γλωσσική. Διαβάζω στο σημερινό (23 Ιουνίου 2011) φύλλο ανταπόκριση του Αλέξανδρου Κυριακόπουλου για τους αγανακτισμένους Σπαρτιάτες που περπάτησαν 225 χιλόμετρα, για να ρθούνε από τον τόπο τους στο Σύνταγμα και να διαδηλώσουν τη συμπαράστασή τους στους Αθηναίους. (Ξέρουμε άλλωστε ότι ο πελοποννησιακός πόλεμος έληξε χάρη στον Αβραμόπουλο.)

Πρέπει να πω ότι το ρεπορτάζ του κ. Κυριακόπουλου δεν είναι κακό. Αντίθετα, μάλλον υπερέχει, γλωσσικά και δημοσιογραφικά, από άλλα παρόμοια που βλέπουν καθημερνώς τα μάτια μας. Κάποιες γραφικές λεπτομέρειες –όπως, ας πούμε, ότι διάφορες «Σπίθες» τηλεφωνούσαν στους Σπαρτιάτες και τους ζητούσαν να έρθουν στην Αθήνα ντυμένοι σαν αρχαίοι πολεμιστές– δεν είναι, βέβαια, ευθύνη του δημοσιογράφου. Εγώ θα περιοριστώ, ως συνήθως, σε γλωσσικά θέματα.

Ας αρχίσω με ένα μικρούτσικο (και μάλλον συνηθισμένο) συντακτικό ανακόλουθο που μου χτύπησε το μάτι: «τα μόνα περιστατικά που αντιμετώπισαν ήταν φουσκάλες, πρησμένα πόδια, μυϊκούς πόνους και κράμπες». Θα προτιμούσε κανείς τους μυϊκούς πόνους στην ονομαστική (αν και βέβαια οι μυϊκοί πόνοι, σε οποιαδήποτε πτώση, είναι εξίσου ενοχλητικοί): στην ονομαστική είναι «τα μόνα περιστατικά», στην ονομαστική θα πρέπει να είναι και το κατηγορούμενό τους («μυϊκοί πόνοι»). Από την άλλη, κατανοεί κανείς ότι η ανακόλουθη αιτιατική είναι προϊόν αντίστροφης έλξης — συμμορφώνεται δηλαδή με την αιτιατική πτώση του αντικειμένου τού «αντιμετώπισαν».

Αυτά όμως είναι πταίσματα. Η απαράδεκτη καθαρευουσιανιά που με βάρεσε κατακούτελα βρίσκεται λίγο πιο κάτω:

Ο Μένης, 44 ετών, πήρε το λεωφορείο του ΚΤΕΛ από Αθήνα για πάει στη Σπάρτη και να περπατήσει από εκεί μαζί τους. Τα 225 χλμ. του βάρυναν τα πέλματα και απώλεσε ένα νύχι.

Τι θα γίνει, ρε παιδιά; Για πόσον καιρό ακόμα θα εισερχόμεθα των μεγάρων, θα εξερχόμεθα των κτηρίων και θα απολλύουμε τα νύχια μας, αλλά και κάθε αίσθημα γλωσσικού μέτρου;

ΑΠΩΛΕΣΕΝ ΕΞΕΛΘΟΝΤΟΣ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

Έπειτα από έξι σχεδόν μήνες αργία και καθισιό (ναι, καλά), ο Τιπούκειτος προκοπήθηκε επιτέλους να στρωθεί να γράψει τίποτα καινούργιο. Αλλά επειδή το χούι είναι κάτω απ’ την ψυχή, το πρώτο που του ήρθε είναι να γκρινιάξει, ως συνήθως.

Διαβάζω στην πολυλατρεμένη μου Ελευθεροτυπία της 24ης Μαΐου ρεπορτάζ του Μακάριου Δρουσιώτη για τα αποτελέσματα των προχτεσινών βουλευτικών εκλογών στην Κύπρο. Πριν καλά καλά μπω στο νόημα, αρχίζουν και με βρίσκουν κατακέφαλα οι ελληνικούρες. «Ο ΔΗΣΥ εξήλθε», λέει, «πρώτο κόμμα», ενώ «ο μόνος χαμένος είναι το Ευρωπαϊκό Κόμμα, που έπεσε δύο μονάδες και απώλεσε μία έδρα.» Ο φτωχός ο αναγνώστης κινδυνεύει να απολέσει τ’ αβγά και τα πασκάλια, ενώ φοβάται ότι θα του εξέλθει η πίστη μέχρι να τελειώσει το άρθρο.

Λίγο παρακάτω, διαβάζουμε: «Ο ΔΗΣΥ προσδοκούσε ότι ο συνασπισμός ΑΚΕΛ-ΔΗΚΟ δεν θα ήταν σε θέση να εκλέξει πρόεδρο της Βουλής και θα έδινε στο κόμμα τη δυνατότητα να κάνει συμμαχίες εν όψει των προεδρικών του 2013. Ωστόσο, αυτό δεν κατέστη εφικτό, παρά την άνοδο των ποσοστών του ΔΗΣΥ.» Πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού· (ελληνική) δημοσιογραφία είναι η τέχνη του περιδιαγραμμάτου.

Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος. Λίγες αράδες παρακάτω μας περιμένει τρίτο χτύπημα: «Στα συν του κυβερνητικού συνασπισμού είναι η αποδυνάμωση της ομάδας του υιού του Τάσσου Παπαδόπουλου. Αν και ο Νικόλας Παπαδόπουλος, ο οποίος πίεζε για αποχώρηση του ΔΗΚΟ από την κυβέρνηση, κατετάγη πρώτος με διαφορά στους σταυρούς προτίμησης…» κτλ. Εδώ πια κάνουμε σεάνς, καλούμε το πνεύμα του αθάνατου Μποστ και εμπνευσμένοι από τη Μούσα του αναφωνούμε έμπλεοι ενθουσιασμού:

Πρώτος με δηαφοράν ο υός καταταγέντος,
ις πιέσης δεν προβένη δι’ απωχόρησην τοιάφτην.
Ίνε πλέων Νυκολάκις θριαμβέβον εκλαιγέντος,
μην τον πέρνεται διά παρα–κατιανών εμπορροράφτην.

ΛΙΓΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ

Αναδημοσιεύω τα στατιστικά στοιχεία που μου έστειλε η WordPress για την κίνηση που είχε ο Νέος Τιπούκειτος το 2010. Αν σκεφτούμε ότι έγραφα, ως συνήθως, με το σταγονόμετρο, δεν τα πήγαμε και πολύ άσχημα. Ευχαριστίες θερμές σε όλους τους επισκέπτες. Και βεβαίως καλή μας χρονιά!

The stats helper monkeys at WordPress.com mulled over how this blog did in 2010, and here’s a high level summary of its overall blog health:

The Blog-Health-o-Meter™ reads Wow.

Crunchy numbers

The average container ship can carry about 4,500 containers. This blog was viewed about 21,000 times in 2010. If each view were a shipping container, your blog would have filled about 5 fully loaded ships.

In 2010, there were 11 new posts, growing the total archive of this blog to 74 posts. There were 3 pictures uploaded, taking up a total of 298kb.

The busiest day of the year was November 30th with 316 views. The most popular post that day was ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΟΘΟΝΗ ΣΤΟ ΛΕΞΙΚΟ.

Where did they come from?

The top referring sites in 2010 were sarantakos.wordpress.com, yannisharis.blogspot.com, search.conduit.com, lexilogia.gr, and buzz.reality-tape.com.

Some visitors came searching, mostly for έωλος, τιπούκειτος, εωλος, guadalajara, and τιπουκειτος.

Attractions in 2010

These are the posts and pages that got the most views in 2010.

1

ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΟΘΟΝΗ ΣΤΟ ΛΕΞΙΚΟ November 2010
114 comments

2

ΕΝΤΕΨΙΖΙΚΑ ΓΙΑ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟΥΣ (EXERCICES DE STYLE) June 2009
61 comments

3

ΕΛΕΟΣ ΠΙΑ ΜΕ ΤΟ ΕΩΛΟΣ! January 2008
13 comments

4

ΤΟ ΔΕΚΑ April 2010
109 comments

5

ΤΕΛΙΚΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ‘Η ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ; March 2010
23 comments

ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΟΘΟΝΗ ΣΤΟ ΛΕΞΙΚΟ

Οι τρόποι με τους οποίους εμπλουτίζεται το λεξιλόγιο μιας γλώσσας είναι πολυαριθμότατοι. Οι τεχνικοί όροι (που τώρα πια εισάγονται, ως μεταφραστικά δάνεια ή αμετάφραστοι, από ξένες γλώσσες, ως επί το πλείστον τα αγγλικά) ή γενικότερα η ορολογία των τεχνών και των επιστημών ανήκουν μάλλον στις στις συνηθέστερες και πιο προβλέψιμες κατηγορίες νέων λέξεων. Ωστόσο, η πολιτογράφηση νέων λέξεων γίνεται και από πηγές περισσότερο απρόβλεπτες. Μία από αυτές υφίσταται μόνο την τελευταία εκατονταετία: εννοώ τον κινηματογράφο. Αρκετές λέξεις ή εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας έχουν την καταγωγή τους σε συγκεκριμένες κινηματογραφικές ταινίες ή στον τρόπο με τον οποίο ντύνονταν ή ξυρίζονταν οι αστέρες του σινεμά.

ΑΠΟ ΕΔΩ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΟΛΑ

Αφιερωμένο εξαιρετικά στους αγαπημένους μου μαιτρ της trash TV:

Και για όσους «εξ υμών» αμφιβάλλουν ακόμα:

Υ.Γ. Επειδή έχουν αρχίσει να καταφτάνουν τα πρώτα οργίλα σχόλια, διευκρινίζω (όπως λέω και με αφορμή σχόλιο του αγαπητού Στάζυμπου) ότι τα παραπάνω τα αναρτώ ως γοητευτική άσκηση στο meta-trash. Πρόκειται για το ενδιαφέρον φαινόμενο να σχολιάζεται, και μάλιστα επιθετικά, ένα είδος σκουπιδοτηλεόρασης (Λιακό, Χαρδαβέλλας κ.τ.ό.) από ένα άλλο είδος σκουπιδοτηλεόρασης (Ραδιο Αρβύλα).

DICTIONNAIRE DES IDEES REÇUES

Στα κατάλοιπα του Γουσταύου Φλωμπέρ βρέθηκαν, όπως είναι γνωστό, σημειώσεις για ένα «Λεξικό των παραδεκτών (ή κληρονομημένων) εννοιών», ένα Dictionnaire des idées reçues. Το ιδιόμορφο αυτό λεξικό καταλογογραφεί κοινοτοπίες, προκαταλήψεις, κλισέ, στερεότυπα, παγιωμένες απόψεις που αγκυλώνουν τη σκέψη.* Κάποιοι πιστεύουν ότι το Λεξικό αυτό ο Φλωμπέρ σκόπευε να το εντάξει στο Μπουβάρ και Πεκυσέ (Bouvard et Pécuchet), το τελευταίο μυθιστόρημά του, που έμεινε όμως μισοτέλειωτο.

Από κλισέ και αγκυλωμένη σκέψη άλλο τίποτα η σύγχρονος Ελλάς. Αρκεί να διαβάσει κανείς τις εφημερίδες της ή να ακούσει τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Ο Τιπούκειτός σας έκανε τον κόπο να καταγράψει μερικές από αυτές τις κοινοτοπίες που γεμίζουν τον λαμπρό ελληνικό αιθέρα. Πιστός όμως στην περικλεά (άντε, να χαρούν και οι αρχαϊσταί κομμάτι) τιπουκείτεια παράδοση των συνεργατικών ποστ, σας καλεί να συμπληρώσετε τον κατάλογο με ό,τι έχετε ευχαρίστηση. Άλλωστε, και το Λεξικό του Φλωμπέρ ίσως προοριζόταν να αποτελέσει το τελευταίο και κορυφαίο συνεταιρικό έργο του Μπουβάρ και του Πεκυσέ — αν και ελπίζω ότι εμείς είμαστε κομμάτι λιγότερο ηλίθιοι από το θρυλικό ζεύγος.

* Αντλώ από όσα γράφει ο Νίκος Δήμου στο οπισθόφυλλο του Ειρωνικού (Νεοελληνικού) Λεξικού του, το οποίο εγγράφεται στην παράδοση του Λεξικού του Φλωμπέρ.